در راستای تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان و دانش آموزان برگزیده و نوباوگان و نوجوانان با استعداد ایرانی، اعطای “جایزه بنیاد البرز” به عنوان یکی از نمادهای شایستگی و برتری علمی در سطح کشور از سال ۱۳۴۲ در دستور کار بنیاد فرهنگی البرز قرار گرفت.
فعالیت بنیاد فرهنگی البرز در دهه اول تأسیس، بیشتر بر اعطای وام شرافتی به دانشجویان مستعد وکم بضاعت متمرکز بود ولی ایجاد برخی تغییرات در نظام آموزشی کشور، منجر به تغییر اساسنامه و رویکرد بنیاد در دهه دوم فعالیت خود مبنی بر اهدای جوایزی به نام جایزه بنیاد البرز به نفرات برتر علمی کشور از مقطع دانش آموز تا دانشمند وهمچنین تبدیل وام شرافتی به وام اشتغال به کارگردید که البته موضوع اعطای وام نیز در بازنگری اساسنامه بنیاد در سال 1356 حذف و فعالیت بنیاد به تجلیل و تشویق برتری نهای علمی کشور از طریق اهدای جایزه بنیاد البرز منحصر شد.
اهتمام مرحوم البرز در اهدای جوایز بنیاد البرز به برگزیدگان بر این منوال بود که علاوه بر قابل اعتناء بودن اعتبار مادی جایزه، ارزش معنوی آن نیز از طریق برگزاری مراسمی فاخر و با حضور مقامات و مسؤولین ارشد کشوری مضاعف گردد تا هم برای فرد منتخب، مشوق و ماندگار بوده و هم نقش انگیزشی را برای دیگر جوانان جویای علم و دانش ایفا نماید.
در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این تشویق ها اغلب بدون برگزاری همایش و اطلاع رسانی مناسب انجام می پذیرفت و لیکن از ابتدای دهه 90، با هدف ترویج علنی فرهنگ وقف علمی که خود ترویج معروف است، جایزه بنیاد البرز در قالب همایش ملی اهداء می گردد.
برخی از ویژگی‌های انحصاری جایزه بنیاد البرز که به صورت سالانه به نخبگان علمی برتر ایرانی اهدا می‌شود، در مقایسه با جوایز متعدد حال حاضر کشور عبارتند از:
- با سابقه ترین جایزه علمی کشور با بیش از نیم قرن قدمت
- نخستین جایزه علمی کشور بر مبنای سنت حسنه وقف
- جایزهای با هویت مستقل؛ بدون هرگونه وابستگی مادی به دستگاه‌ها و نهادهای حاکمیتی و دولتی
- تنها جایزه غیردولتی و غیرانتفاعی کشور؛ بدون تحمیل هرگونه هزینه‌ای بر شرکت‌کنندگان و منتخبین
- جایزهای با عنوان نوبل ایرانی و قابلیت معرفی در تراز جوایز علمی معتبر جهان (بر اساس چشم انداز ترسیمی از سوی واقف)
